Odkrycie starożytnego kościoła przez polskich archeologów. Ćwierć wieku badań w regionie

Odkrycie w Philoxenite: zachowany przykład architektury sakralnej

Znaleziska archeologiczne na południowym brzegu jeziora Marjut w północnym Egipcie odsłoniły doskonale zachowany przykład architektury sakralnej późnego antyku. Chodzi o kościół w Philoxenite, starożytnym mieście położonym 45 kilometrów na południowy zachód od Aleksandrii. Miasto to od 25 lat znajduje się w polu zainteresowania polskiej ekspedycji archeologicznej złożonej z naukowców z różnych ośrodków naukowych.

Badania i odkrycia

Badania prowadzone od 2021 do 2024 roku przez archeologów z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polskiego Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej zostały opublikowane w czasopiśmie Antiquity. Znalezisko dostarcza nowych informacji o infrastrukturze pielgrzymkowej, metodach budowlanych oraz przestrzeniach sakralnych chrześcijaństwa za rządów Justyniana I (527-565 n.e.).

Philoxenite jako stacja pielgrzymkowa

Philoxenite funkcjonowało jako stacja pielgrzymkowa na trasie do sanktuarium św. Menasa w Abu Mena, oddalonego o ok. 17 km na południe. Kościół N1 znajduje się około 250 m od głównego placu miasta i w swojej głównej fazie miał kształt litery L o wymiarach 9,6 × 27,23 m. Pod głównym planem widoczne są wcześniejsze fazy jego budowy.

Charakterystyka architektoniczna kościoła N1

Fundamenty kościoła wykonano z ciętych bloków wapienia, celowo przesuniętych na wyższych poziomach. Ściany wzniesiono z ciosanego wapienia spajanego wapienną zaprawą, pokryte zostały tynkiem z popiołu. Zewnętrzne narożniki wzmacniały półkoliste przypory, a podłogę głównie wykonano z kamienia, w miejscu wzorów opus sectile.

Szczególne elementy architektoniczne

W jednej z komnat płyty kamienne zostały ułożone pod kątem 90 stopni, co może wskazywać na specjalną funkcję przestrzeni. Plan obejmuje również liczne aneksy, w tym baptysterium oraz pomieszczenia dodane lub zmienione w późniejszych fazach użytkowania.

Warstwy archeologiczne i funkcje społeczne

Warstwy archeologiczne sugerują świadome przygotowanie terenu, z grubymi warstwami gliny i tłuczonej ceramiki spełniającymi rolę stabilizującą grunt i ochronną przed sezonowymi zalewami. Solidne fundamenty oraz dekoracyjne posadzki świadczą o dużym nakładzie pracy i staranności.

Jako punkt na pielgrzymkowej trasie do Abu Mena, Kościół N1 oferował przestrzenie do modlitwy, chrztu oraz być może noclegu lub spotkań. Liczba pomieszczeń wskazuje na złożoność liturgiczną i społeczną, wykraczającą poza pojedynczą salę modlitewną.

Wciąż pozostaje wiele pytań bez odpowiedzi, na przykład dotyczących szczegółowych funkcji pomieszczeń pomocniczych takich jak zakrystia czy miejsca noclegowe dla pielgrzymów. Dalsze wykopaliska i prace badawcze mogą przynieść odpowiedzi na te pytania.